W ocenie NIK kroki podejmowane przez resort w celu ograniczenia wyłudzeń VAT-u, w tym wprowadzenie odwrotnego obciążenia (podatek rozlicza nabywca), okazały się nieskuteczne i niewystarczające do zwalczania oszustw popełnianych z pomocą fikcyjnych faktur (nie pokazujących rzeczywistych transakcji). Nie pomogło nawet trafne typowanie podmiotów do kontroli, bo należności i tak nie udaje się odzyskać – skarbówka odzyskuje zaledwie 1,3 proc. kwot należnego podatku. „Zamiast przestępców udaje się odnaleźć jedynie tzw. słupy.” – zauważa NIK. Czyli organy podatkowe nie potrafią ani dotrzeć do rzeczywistych sprawców przekrętów, ani wyegzekwować wyłudzonych pieniędzy. W rezultacie oszuści czują się w polskiej rzeczywistości jak ryba w wodzie.
 

Trzykrotny wzrost zaległości

NIK odnotowuje gwałtowny wzrost zaległości w VAT, będący konsekwencją z jednej strony wzrostu kwot w wykrytych fikcyjnych fakturach, a z drugiej – niskiej skuteczności skarbówki. Zaległości na przestrzeni 1,5 roku wzrosły prawie trzykrotnie z 5,1 mld zł do 14,1 mld zł (kontrola objęła 18 miesięcy od początku 2014 r. do połowy 2015 r.) i te pieniądze zdaniem NIK trudno będzie odzyskać.

W 2013 r. wykryto fikcyjne faktury na kwotę 19,7 mld zł, w 2014 r. – na 33,7 mld zł, a w 2015 r. – na 81,9 mld zł. Wysokość zaległych podatków z tego tytułu wyniosła odpowiednio 2,3 mld zł, 5,2 mld zł oraz 4,9 mld zł w I poł. 2015 r. Odzyskano tylko 162,3 mln zł (1,3 proc.).

W ocenie Izby, aby rozwiązać problem, konieczne są skoordynowane działania z wykorzystaniem różnych instrumentów. NIK zaleca, by minister finansów przeprowadził gruntowną analizę rozwiązań proponowanych przez ekspertów i podjął niezwłoczne decyzje. Zdaniem Izby trzeba poprawić współpracę między służbami fiskusa a prokuraturą i policją, a także przyśpieszyć reakcje skarbówki. Konieczne jest także skoncentrowanie działań na wykrywaniu organizatorów wyłudzeń a nie na „słupach’ – zaznacza NIK.

Według niej należy rozważyć wyodrębnienie służb lub pionu do zwalczania oszustw podatkowych na wielką skalę z wykorzystaniem fikcyjnych faktur i nadać im odpowiednie uprawnienia, adekwatne do wielkości wyłudzeń.

Minister: załatamy lukę VAT

Minister finansów Paweł Szałamacha zadeklarował, że celem fiskusa jest zmniejszenie luki VAT z 26 proc. wpływów VAT obecnie, do 15 proc. za 3 lata. Według szefa resortu oznacza to zejście z poziomu ok. 10 mld euro niezapłaconego VAT-u do 5,5 – 5,8 mld euro. Pomóc mają działania prawne i instytucjonalne, w tym integracja służb podatkowych i celnych oraz utworzenie celowej spółki IT, która wyposaży organy skarbowe w narzędzia informatyczne wspomagające zwalczanie oszustw.